Βουνά της Μακεδονίας

Τα περισσότερα βουνά της Μακεδονίας έχουν αρχαϊκά ονόματα, τα οποία παρέμειναν αναλλοίωτα στην διάρκεια των αιώνων. Κάποια από τα ονόματα σχετίζονται με την Ελληνική Μυθολογία, αντικατοπτρίζοντας τις αντιλήψεις των αρχαίων Ελλήνων για  την θεϊκή (ανθρωπόμορφη) προέλευση των γεωγραφικών σχηματισμών (βουνά, ποτάμια, θάλασσες κλπ), ενώ μερικά έχουν πελασγική προέλευση (προ του 1900 π.Χ) και υιοθετήθηκαν από τους επερχόμενους Ινδοευρωπαίους (Αχαιούς, Αιολείς κλπ). Αντίθετα, κάποια από τα βουνά της Μακεδονίας έχουν σήμερα ονόματα με σλάβικη, βλάχικη ή τούρκικη προέλευση που επικράτησαν κατά τους τελευταίους αιώνες των προγενέστερων ελληνικών. 

Όλυμπος 

Είναι το υψηλότερο βουνό της Ελλάδος και φέρει το ίδιο όνομα καθ' όλη την διάρκεια της ιστορίας. Το όνομα Όλυμπος έχει δοθεί και σε άλλα βουνά του ευρύτερου Ελλαδικού χώρου ((Κύπρος, Ιωνία, Βιθυνία κλπ) δείχνοντας ότι η ετυμολογία του πρέπει να σχετίζεται με την γεωμορφολογία βουνού. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την προέλευση του ονόματος, αρκετές από τις οποίες θέλουν να προέρχεται από την ρίζα λάμπ(=λαμπερός), ενώ άλλες να σημαίνει «ουρανός». Η επικρατέστερη εκδοχή ((Μπαμπινιώτης) θεωρεί ότι το όνομα είναι πελασγικό και σημαίνει «βουνό» ή «ψηλό βουνό». Μία ασυνήθιστη ερμηνεία είναι αυτή του Μ.Φίληντα (1870-1934), ο οποίος υποστηρίζει ότι το όνομα Όλυμπος είναι σημιτικής προέλευσης και προέρχεται από τις ρίζες ulu (= ψηλό) και bas (=δύναμη) και σημαίνει «δύναμη στα ύψη» ή «θεϊκή δύναμη».

Υψηλότερη κορυφή του Ολύμπου είναι ο Μύτικας (2.917 μ) του οποίου το όνομα συναντάται σε αρκετές τοποθεσίες ή πόλεις που βρίσκονται σε παραθαλάσσιες περιοχές (Χαλκίδα, Βόνιτσα, Ελαφόνησος κλπ). Πιθανά προέρχεται από την θεά Μήτι (πρώτη σύζυγος του Δία και κόρη του Ωκεανού). Μπορεί επίσης να προέρχεται και από την λέξη μύτη (με την έννοια της αιχμής, ακίδας, άκρου) παραπέμποντας στην έκφραση «η μύτη του βουνού». Ο Μύτικας στην αρχαιότητα ήταν επίσης γνωστός και ως Πάνθεον καθώς εκεί θεωρούσαν ότι συναντώνται οι θεοί και βρίσκεται ο θρόνος του Δία. 

Πίνδος

Κατά την αρχαιότητα, η οροσειρά της Πίνδου δεν θεωρούταν ενιαία οντότητα, αλλά σύμπλεγμα αυτόνομων ορεινών όγκων. Το όνομα Πίνδος προσδιόριζε ένα μέρος της οροσειράς και πιο συγκεκριμένα την ορεινή ζώνη της περιοχής του Μετσόβου από την οποίαν πηγάζουν οι ποταμοί Αχελώος και Πηνειός. Σταδιακά το όνομα επικράτησε να προσδιορίζει όλο την ορεινό συγκρότημα από την Κορυτσά έως τα Άγραφα.

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την προέλευση του ονόματος, με τις περισσότερες να υποστηρίζουν ότι είναι πελασγικής προέλευσης και προέρχεται είτε από την ρίζα πούνδ (=ατελείωτος) είτε από την ρίζα πίνδ(=ιερός, θείος). Στην δεύτερη εκδοχή συνηγορεί το γεγονός ότι στην αρχαιότητα το όνομα Πίνδος είχε δοθεί σε ένα ακόμα βουνό και έναν ποταμό στην Αρκαδία καθώς και έναν ποταμό στην Περραιβία (Βόρεια Θεσσαλία) και πιθανά συνδεόταν με τόπους λατρείας. Υπάρχει επίσης η εκδοχή της ινδοευρωπαϊκής προέλευσης του ονόματος, από την ρίζα πίδ (=αναβλύζω), που δόθηκε στο βουνό λόγω των πολλών νερών που αναβλύζουν από τις πλαγιές του. Στην Ελληνική Μυθολογία, ο Πίνδος ήταν γιός του Μακεδόνα, τον οποίον σκότωσαν τα αδέλφια του στην ομώνυμη οροσειρά. 

Βόρας (ή Καϊμάκτσαλαν)

Ο ορεινός όγκος του Βόρακα βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Ν.Πέλλας στα σύνορα με την ΠΓΔΜ και περιλαμβάνει τρία βουνά, στα δυτικά τον Βόρακα και ανατολικότερα το Πίνοβο και την Τζένα. Το όνομα Βόρας πιθανότατα προέρχεται από τον Βορέα (ή Βορρέα), ο οποίος σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία κατοικούσε στο συγκεκριμένο βουνό και ήταν ο γιός του Αιόλου και η προσωποποίηση του βόρειου ανέμου. Η τουρκική ονομασία Καϊμακτσαλάν δόθηκε στο βουνό από την διαρκώς χιονισμένη κορυφή του, η οποία προσομοιάζει με Καϊμάκι (kaymak= λευκή κρέμα + alan= ανοικτός χώρος, αλάνα). Οι Σλάβοι ονομάζουν το βουνό Νίτζε.  Η υψηλότερη κορυφή του ονομάζεται ακόμα και σήμερα Καϊμάκι (2.524 μ).

Το όνομα Τζένα έχει βλάχικη προέλευση και προέρχεται από την λέξη τζεάνα (=φρύδι) η οποία με την σειρά της προέρχεται από την λατινική λέξη gena (= μάγουλο, βλέφαρο), επιβεβαιώνοντας την παρομοίωση των βουνών με μέρη του ανθρώπινου σώματος. Οι Σλάβοι ονομάζουν το βουνό Κοζούφ.  Η υψηλότερη κορυφή του ονομάζεται Μεγάλη Τζένα ή Πόρτες (2.182 μ).

Το Πίνοβο ή Πλάτσα ή Μπλάτσα έχει πιθανότατα σλάβικη προέλευση απο την λέξη pinovo (=καρφίτσα). Η υψηλότερη κορυφή του ονομάζεται Κορφούλα (2.156 μ). 

Πάϊκο

Το βουνό βρίσκεται στα ανατολικά του Ν.Πέλλας στα σύνορα με τον Ν.Κιλκίς. Λαϊκή εικασία θέλει το όνομα να έλκει την προέλευση του από την λέξη Παναγία αλλά η πιθανότερη εκδοχή είναι να προέρχεται από την σλάβικη λέξη payak (= αράχνη) που ίσως δόθηκε στο βουνό λόγω της πυκνής (αραχνώθους) βλάστησης του. Η υψηλότερη κορυφή του ονομάζεται Γκόλα Τσούκα (1.650 μ) και προέρχεται από τις βλάχικες λέξεις gola (= γυμνό) και tsouka (= ύψωμα). 

Βέρμιο

Το βουνό βρίσκεται στην συμβολή των Ν.Ημαθίας, Πέλλας και Κοζάνης. Το βουνό αναφέρεται με το όνομα αυτό από τον Ηρόδοτο και πιθανότατα προέρχεται από την ινδοευρωπαϊκή ρίζα βερμ- (werm = ψηλό, υπερκείμενο). To  ΝΔ τμήμα του βουνού αναφέρεται ως Δόξα, ενώ η απόληξη του προς Κοζάνη  αναφέρεται ως Σκοπός ( μετάφραση από το Τούρκικο Γκιόζ Τεπέ). Η ψηλότερη κορυφή του ονομάζεται Τσανακτσή(2.052 μ) και προέρχεται από την τούρκικη λέξη τσανάκα (=πιάτο) επειδή θύμιζε πιάτο. 

Καμβούνια 

Η οροσειρά των Καμβουνίων βρίσκεται στα νότια του Ν.Κοζάνης κατά μήκος των συνόρων με τον Ν.Λαρίσσης και αποτελεί το φυσικό όριο και πέρασμα από την Μακεδονία προς την Θεσσαλία. Το βουνό αναφέρεται με αυτό το όνομα από τον Ηρόδοτο, περιγράφοντας ότι από εκεί πέρασε ο Ξέρξης τον στρατό του, το 480 π.Χ. στην πορεία του προς την Αθήνα. Η πληροφορία αυτή στοιχειοθετεί την εικασία ότι το όνομα του βουνού προέρχεται από τον μηχανικό του Ξέρξη, Καμβύση ο οποίος ανακάλυψε το πέρασμα (βουνό του Καμβύση). 

Τα Καμβούνια πιθανώς να ταυτίζονται με την αρχαία Πελασγική Δωδώνη στην οποία, κατά το 3^ο -5^ο π.Χ. αιώνα, ήκμασε η Περραιβική Τριπολίτις. Κατά την αρχαιότητα, ο ορεινός όγκος των Καμβουνίων ονομαζόταν όρος Τιτάριο ή Τίταρος, ενώ σήμερα με το όνομα αυτό ονομάζεται η δυτική πλευρά της οροσειράς, η οποία τα μεσαιωνικά χρόνια ονομαζόταν Σιάπκα, από την σλαβική λέξη sapka (=σκούφος). Κατά τα Ελληνιστικά και Ρωμαϊκά χρόνια, η οροσειρά ονομαζόταν Βολουστάνα (Volustana) από παράφραση των λέξεων βάλλας (δωρικά- βαλός=είσοδος, πόρτα)+ στενά. 

Πιέρια

Τα βουνά βρίσκονται βορειοδυτικά του Όλυμπου, ανάμεσα στους Ν.Πιερίας και Ημαθίας. Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Πιερικόν όρος και πήρε το όνομα του από τους κατοίκους της περιοχής, Πίερες. Το όνομα των κατοίκων προέρχεται είτε από την λέξη πίειρα (= εύφορη γή) είτε από τον μυθικό βασιλιά τους Πίερο. Υψηλότερη κορυφή το Φλάμπουρο (2.193 μ). 

Χορτιάτης

Το βουνό βρίσκεται έξω από την Θεσσαλονίκη και στην αρχαιότητα ονομαζόταν Κισσός όπου σύμφωνα με τον Στράβωνα πήρε το όνομα του από τον βασιλιά Κισσέα της Θράκης ο οποίος έκτισε στους πρόποδες του την ομώνυμη πόλη. Μια άλλη εκδοχή θέλει το όνομα να προέρχεται από το φυτό κισσός το οποίο ευδοκιμεί στην περιοχή και σχετίζεται με την λατρεία του θεού Διόνυσου, ο οποίος αποκαλούταν και Κισσός. Στα βυζαντινά χρόνια, ιδρύθηκε στην περιοχή το μοναστήρι του Χορταϊτη, το οποίο παραφράσθηκε σε Χορτιάτης, ενώ η ψηλότερη κορυφή του (1.201 μ) διατήρησε το αρχαίο όνομα Κισσός. 

Χολομών

Το βουνό βρίσκεται στο βόρειο τμήμα του Ν.Χαλκιδικής και κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Υψίζωνον (ή Υψίζων όρος) που σημαίνει υψηλά εζωσμένον λόγω της πυκνής του βλάστησης. Κατά τον μεσαίωνα αναφέρεται ως Οψήζοντος.  Το όνομα Χολομών κατά τον Θαβώρη (2014) προέρχεται από την βουλγάρικη λέξη houlm (= λόφος, βουνό) η οποία εξελληνίστηκε από τους μοναχούς (κατά το Σολομών). 

Άθως 

Σύμφωνα με την Ελληνική Μυθολογία ο Άθως ήταν γίγαντας, υιός Ουρανού και της Γαίας. Έλαβε μέρος στην γιγαντομαχία (μάχη θεών και γιγάντων) όπου πέταξε έναν τεράστιο βράχο από την Θράκη εναντίον του Ποσειδώνα, αλλά αστόχησε και ο βράχος έπεσε στην θάλασσα, δημιουργώντας το ομώνυμο βουνό. Το όνομα πιθανότατα είναι πελασγικό και προέρχεται από τις λέξεις αεί (=πάντα) και αίθω (=λάμπω) σημαίνοντας αυτόν που πάντα λάμπει. Τα ονόματα Όρος και Άγιο Όρος είναι μεταγενέστερα και σχετίζονται με την μοναστική πολιτεία. 

Κερκίνη (ή Μπέλλες)

Το όρος Κερκίνη βρίσκεται στα βόρεια του Ν.Σερρών στο τριεθνές όριο με την Βουλγαρία και την ΠΓΔΜ. Με το όνομα αυτό μνημονεύεται από τον Θουκυδίδη και στην αρχαιότητα αποτελούσε παρακλάδι του όρους Ορβηλου. Το όνομα δόθηκε και στην παρακείμενη λίμνη Κερκίνη, η οποία την εποχή εκείνη ήταν εποχικό έλος και ονομαζόταν Κερκινίτιδα. Η ονομασία Μπέλλες είναι σλάβικη (=λευκό) ή βλάχικη, bella montagna(=ωραίο βουνό). Οι Σλάβοι το ονομάζουν Μπελάσιτσα. 

Ορβηλος 

Το βουνό βρίσκεται στην Ελληνοβουλγαρική μεθόριο, ΒΔ της Δράμας και η κορυφογραμμή του οριοθετεί την Ελληνική επικράτεια. Το βουνό Ορβηλος αναφέρεται από τον Ηρόδοτο και τον Αρριανό στην περιγραφή της πορείας του Μ.Αλεξάνδρου εναντίον των Τριβαλλών και πιθανότατα το όνομα προήλθε από το όρος Βήλος(=ουρανός) καθώς με το ίδιο όνομα (Βήλος) ονομάζεται ένα βουνό στην Συρία. Τα Βυζαντινά χρόνια μετονομάσθηκε σε Βάλακρο ενώ η Σλάβικη ονομασία του είναι Belasica και η βουλγάρικη Σλαβγιάνκα. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το βουνό ονομάσθηκε Αλή Μποτούς (=δώρο του Αλή), όνομα που ακόμα φέρει η υψηλότερη κορυφή του  (2.172 μ).

Ο ΝΔ κλάδος του σχηματίζει την οροσειρά της Βροντούς, όπου βρίσκεται το δάσος του Λαϊλιά. Το όνομα Λαϊλιάς, πιθανά προέρχεται από παραφθορά της τούρκικης λέξης Γιαϊλιάς (= οροπέδιο, ξέφωτο, τόπος αναψυχής). 

Φαλακρό

Το βουνό αυτό βρίσκεται βόρεια της Δράμας και είναι το Παγγαίο όρος της αρχαιότητας με τα γνωστά μεταλλεία χρυσού και μαρμάρου. Το πρώτο όνομα του βουνού, σύμφωνα με τον Όμηρο ήταν Νυσήϊο ή Νύσσιο όρο, ενώ στην περιοχή υπήρχε οικισμός που ονομαζόταν Νυσσαίο. Τα Ομηρικά έτη το βουνό συναντάται ως Καρμάνιο, όνομα που πιθανώς να προέρχεται από τον μυθικό ήρωα Καρμάνορα, από τον οποίον πήρε το όνομα του και το όρος Καρμανόριο της Μικράς Ασίας.

Τον 8^ο π.Χ. αιώνα, το βουνό μετονομάζεται σε  Παγγαίο από το όνομα του βασιλιά Παγγαίου (γιού του θεού Άρη και της νύμφης Κριτοβούλης) ο οποίος αυτοκτόνησε με το ξίφος του σε αυτό, όταν διαπίστωσε ότι άθελα του κοιμήθηκε με την μοναχοκόρη του. Ο Λουκιανός ετυμολογεί το όνομα από τις λέξεις παν + γη, ερμηνεύοντας το όνομα Παγγαίο ως το βουνό που είναι όλο γη (χώμα). Μία ενδιαφέρουσα εκδοχή, είναι αυτή του Πλίνιου, που ετυμολογεί το όνομα Παγγαίο από την φοινικική λέξη paga (= συνένωση, συμβολή), η οποία συνάδει με την αρχαία ονομασία (σύμβολο) του γειτονικού σημερινού Παγγαίου.

Τα Βυζαντινά χρόνια το βουνό ονομάζεται Εγριαζόν Κασταγνιά ή Καστανιά, προφανώς από τις αιωνόβιες καστανιές που ακόμα υπάρχουν στην ΒΑ πλευρά του.  Την περίοδο της Τουρκοκρατίας το συναντάμε επίσης με πολλά ονόματα, αρχικά ως Κεστανέ Ντάγ (= βουνό της καστανιάς), μεταφράζοντας την Βυζαντινή ονομασία, στην συνέχεια ως Πουρνάρ Ντάγ (βουνό των πηγαδιών) από τις πολλές στοές των μεταλλείων της αρχαιότητας και τελικά ως Μπόζ Ντάγ (boz dag = γυμνό ή φαλακρό βουνό) το οποίο στην συνέχεια μεταφράσθηκε στα Ελληνικά. Το όνομα προέρχεται από το ΝΔ τμήμα του βουνού το οποίο είναι γυμνό από βλάστηση, λόγω των γρανιτικών του πετρωμάτων τα οποία αποστραγγίζουν γρήγορα το νερό της βροχής. 

Παγγαίο

Κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Σύμβολο όρος επειδή σε αυτό συμβάλλουν (ενώνονται) τα γειτονικά βουνά Φαλακρό (αρχαίο Παγγαίο) και Μενοίκιο (αρχαίο Δύσωρο). Την Ρωμαϊκή περίοδο το συναντάμε με το όνομα Empoli (από το όνομα Σύμβολο) και στην συνέχεια με το όνομα Σελμάτιο (=φωτεινό βουνό) αλλά και Σεμάλτιον (sem + alto = ημίψηλος λόφος). Τα Βυζαντινά χρόνια το βουνό ονομάζεται Μακέτιο (= μακρύ βουνό) αλλά και βουνό της Ματικίας. Κατά την Τουρκοκρατία μετονομάσθηκε σε Μπουνάρ Ντάγ (bounar dag =βουνό των πουρναριών) από τα πολλά πουρνάρια του, ενώ οι Έλληνες το ονόμαζαν  Πρινάρη. Οι Τούρκοι το αποκαλούσαν επίσης Παναήρ Ντάγ (= βουνό του πανηγυριού) από το πανηγύρι του γινόταν στην εκκλησία της Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας που υπάρχει σε αυτό από τον 5^ο μ.Χ. αιώνα. 

Οι Βούλγαροι ονόμαζαν το βουνό Κόσνιτσα ή Κουσνίτσα που μπορεί να προέρχεται από την βουλγαρική λέξη kosnicka (= βάτος, πουρνάρι) αλλά το πιθανότερο είναι να προέρχεται από εκβουλγαρισμό της λέξης εικοσιφοίνισσα (κοσσυφινίτσα > κοσφινίτσα > κόσνιτσα). Το βουνό πήρε το σημερινό του όνομα, μετά την απελευθέρωση (1912) στην προσπάθεια εκκαθάρισης  από τα τουρκικά και σλαβικά ονόματα, θεωρώντας λανθασμένα ότι ταυτίζεται με το αρχαίο Παγγαίο όρος. Η υψηλότερη κορυφή του ονομάζεται Κούτρα (1.956 μ) που προέρχεται από την λατινική λέξη scutra (= κούτελο, κεφάλι) και συναντάται σε πολλές κορυφές βουνών της Ελλάδος. 

Σήμερα, με το αρχαίο του όνομα Σύμβολο, ονομάζεται το νότιο τμήμα του, το οποίο στην αρχαιότητα ονομαζόταν Βίβλινο όρος, όνομα που προέρχεται απο τους αμπελώνες του (από βιβλία άμπελο) που παρήγαγαν τον διάσημο στην αρχαιότητα, βίβλινο οίνο.